Gıda Fabrikalarında ATEX Özellikli Cihazlarla Temizlik: Hijyen ve Güvenliğin Kesişim Noktası
Gıda üretim tesisleri, benzersiz zorluklara sahip ortamlardır. Bir yandan en sıkı hijyen standartlarını sağlamak zorunda kalırken, diğer yandan un, şeker, nişasta, süt tozu ve baharatlar gibi yanıcı tozların oluşturduğu patlama riskiyle mücadele etmek zorundadırlar. İşte bu kritik kesişim noktasında, ATEX özellikli cihazlarla temizlik devreye girer. Bu yaklaşım, sadece temizlik değil, aynı zamanda proses güvenliğinin de vazgeçilmez bir unsurudur.
ATEX Nedir ve Neden Önemlidir?
ATEX, Fransızca "ATmosphères EXplosibles" (Patlayıcı Ortamlar) ifadesinin kısaltmasıdır ve Avrupa Birliği'nin patlayıcı ortamlarda kullanılan ekipman ve koruyucu sistemlerle ilgili yönergelerini ifade eder. Türkiye'de de benzer şekilde, "Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik" bu güvenlik kültürünü zorunlu kılar.
Gıda sektöründe ATEX'in önemi şuradan kaynaklanır:
-
Toz Patlaması Riski: 50-60 mikron kalınlığındaki (insan saçından ince) yanıcı bir toz bulutu, bir tutuşturucu kaynak (kıvılcım, sıcak yüzey) ile karşılaştığında son derece yıkıcı bir patlamaya neden olabilir.
-
Birincil ve İkincil Patlamalar: Ekipman içinde başlayan küçük bir patlama (birincil), tavandaki kirişlerde veya makine üstlerinde birikmiş tozu havalandırarak çok daha şiddetli bir ikincil patlamayı tetikleyebilir.
Gıda Fabrikalarında ATEX Özellikli Hangi Temizlik Cihazları Kullanılır?
Geleneksel temizlik ekipmanları (süpürgeler, plastik fırçalar, standart vakumlar) statik elektrik üreterek veya mekanik sürtünme yoluyla kıvılcım çıkarabilir. ATEX cihazları ise bu riski en aza indirecek şekilde tasarlanmıştır:
1. ATEX Sertifikalı Endüstriyel Vakumlar:
-
Kıvılcım Önleyici Tasarım: Motor hava girişi ve çıkışı, herhangi bir metal parçanın çarpıp kıvılcım çıkarmasını önlemek için özel olarak korunmuştur.
-
Statik Elektrik İletimi: Hortumları, gövdesi ve aksesuarları iletken malzemelerden (genellikle özel katkılı plastik veya paslanmaz çelik) yapılır ve topraklanarak statik yükün güvenle dağılmasını sağlar.
-
Filtre Sistemi: Yüksek verimli filtreler (HEPA), en ince toz partiküllerini bile tutarak vakumun egzozundan temiz hava çıkmasını garanti eder. Böylece toğu ortama geri püskürtmez.
2. ATEX Uyumlu Basınçlı Yıkama ve Köpük Makineleri:
-
Basınçlı Yıkama: Elektrik motoru ve anahtarları, patlayıcı ortamda kullanıma uygun olarak tasarlanmıştır.
-
Köpük Makineleri: Kimyasalları dozajlarken ve püskürtürken oluşabilecek statik elektriğe karşı korumalıdır.
3. ATEX Sertifikalı Alet ve Ekipmanlar:
-
Fırçalar, Kazıyıcılar, Kürekler: İletken malzemelerden (paslanmaz çelik, bakır alaşımlı plastik) üretilirler ve statik birikimini önlemek için topraklanabilirler.
-
Aydınlatma: Karanlık veya tozlu alanlarda kullanılan el fenerleri ve ışıklandırma sistemleri, patlayıcı ortam için onaylıdır.
ATEX Temizlik Prosedürünün Aşamaları
-
Risk Değerlendirmesi ve Alanın Belirlenmesi: Tesis, "Tehlikeli Bölge Sınıflandırması" (Zone 20, 21, 22) doğrultusunda haritalandırılır. Temizlik, bu sınıflandırmaya uygun ekipmanlarla yapılır.
-
İzin Prosedürü: Temizlik öncesi, özellikle sıcak işler veya yüksek toz birikimi olan alanlarda izin prosedürleri uygulanır.
-
Ekipman Seçimi ve Kontrolü: Temizlik yapılacak bölgenin zone sınıfına uygun ATEX kategorisindeki (örneğin, Zone 21 için Kategori 1 veya 2) cihazlar seçilir. Ekipmanların topraklaması ve genel durumu kontrol edilir.
-
Güvenli Temizlik Uygulaması:
-
Kuru Temizlik: Toz birikintileri, önce ATEX vakumu ile alınır. Kesinlikle basınçlı hava ile üfleme yapılmaz, çünkü bu, toz bulutu oluşturur.
-
Islak Temizlik: Yağ ve inatçı kirler, ATEX uyumlu basınçlı yıkama veya köpük makineleri ile temizlenir. Kullanılan kimyasalların gıda uyumluluğuna da dikkat edilir.
-
Atık Yönetimi: Emilen toz ve kirler, güvenli bir şekilde bertaraf edilmek üzere uygun kaplarda toplanır.
ATEX Temizliğinin Faydaları
-
Patlama Riskini Minimize Eder: Kıvılcım ve statik elektrik kaynaklı tutuşma riskini ortadan kaldırarak işyeri güvenliğini en üst düzeye çıkarır.
-
Yasal Uyumluluk Sağlar: İlgili yönetmeliklere uygun hareket ederek idari ve hukuki yaptırımlardan korur.
-
Ürün Güvenliğini ve Hijyenini Artırır: Toz birikimini etkin bir şekilde ortadan kaldırarak çapraz bulaşma riskini azaltır ve daha yüksek hijyen standartlarına ulaşılmasını sağlar.
-
Ekipman Ömrünü Uzatır: Toz, makine arızalarının önemli bir nedenidir. Düzenli ATEX temizliği, ekipman ömrünü uzatır ve bakım maliyetlerini düşürür.
Sonuç
Gıda fabrikalarında ATEX özellikli cihazlarla temizlik, artık bir lüks değil, endüstriyel bir zorunluluktur. Bu yaklaşım, "temizlik" ile "güvenlik" kavramlarını birleştirerek, hem çalışanların hayatını hem de tesisin sürekliliğini korur, aynı zamanda nihai tüketiciye güvenli gıda arzını garanti altına almaya katkıda bulunur. Bu nedenle, gıda işletmelerinin bakım ve temizlik planlarını, ATEX direktiflerini merkeze alacak şekilde yeniden düzenlemeleri ve bu işi bu konuda eğitimli personel veya uzman firmalara emanet etmeleri hayati önem taşır.
